Gokuraku Shujō (極楽衆鳥)

<div>
<span style="font-family: "times" , "times new roman" , serif;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: large;"><span style="font-family: "times" , "times new roman" , serif;">Tiếng Nhật và tiếng Việt có đặc điểm chung là vay mượn khá nhiều từ ngữ, thành ngữ, điển cố từ tiếng Hán. Chữ Hán là thứ chữ tượng hình, khó viết khó vẽ, số lượng vô cùng nhiều nên khó nhớ hết. Vậy nên dùng chữ Hán để ghi lại ký sự khoa học thì bất tiện lắm thay.</span></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: "times" , "times new roman" , serif;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: large;"><span style="font-family: "times" , "times new roman" , serif;">Tiếng Việt có cái may mắn là rất phù hợp với ký âm La Tinh. Ngày nay người Việt không còn dùng chữ Hán nữa mà chuyển sang dùng ký tự La Tinh để diễn tả âm của chữ, cực kỳ thuận tiện cho việc truyền đạt, học hành. Người Nhật cũng đã từng tính đến chuyện bỏ chữ Hán, nhưng không thành công do đặc trưng của tiếng Nhật. Nếu không viết chữ Hán thì tiếng Nhật chẳng khác gì <u>viet tieng Viet ma khong bo dau</u>.</span></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: "times" , "times new roman" , serif;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: large;"><span style="font-family: "times" , "times new roman" , serif;">Tuy nhiên, cái may của tiếng Việt lại là cái không hay. Chính vì dễ đọc, dễ học, chỉ mất một tuần để học quy tắc ráp vần là có thể đọc làu làu mọi kinh điển sử sách nên không nhiều người, cả đời không giở quyển từ điển tiếng Việt ra bao giờ. Hẳn là không nhiều người Việt sở hữu từ điển quốc ngữ trong nhà, dù có thể có từ điển XXX-Việt. Chính vì vậy nên nhận thức, mức độ hiểu của người Việt đối với tiếng Việt ngày càng kém đi và lệch lạc so với từ điển. Dẫu biết đặc tính của ngôn ngữ là biến đổi theo thời gian, nhưng một quốc gia cần phải có quy chuẩn. Từ điển chính là quy chuẩn trong cách dùng từ, hiểu nghĩa từ. Do ít người Việt chịu giở từ điển tiếng Việt ra xem, nên người Việt ngày càng đi xa lệch khỏi ngữ nghĩa của tiếng Việt so với chuẩn mực của từ điển.</span></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: "times" , "times new roman" , serif;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: large;"><span style="font-family: "times" , "times new roman" , serif;">Ngược lại, vì tiếng Nhật khó nhớ khó viết, nếu không tra từ điển/tự điển thì lắm khi không thể đọc/hiểu được chữ đó có nghĩa gì, đọc ra sao cho nên hầu hết mọi người Nhật đều có từ điển quốc ngữ trong nhà. Nếu không phải là bản giấy thì cũng là bản điện tử. Vì vậy nên ở mức độ nào đó, độ hiểu của người Nhật đối với tiếng Nhật tốt hơn độ hiểu của người Việt đối với tiếng Việt. Nói cách khác thì sự học tiếng Việt của người Việt đối với tiếng Việt có thể nhanh, nhưng không sâu không rộng.</span></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: "times" , "times new roman" , serif;"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: large;"><span style="font-family: "times" , "times new roman" , serif;">Có lẽ vì người Việt ít để tâm đến việc ghi lại tiếng nói của dân tộc mình mà ít thấy từ điển tiếng Việt chăng? Ngoài từ điển của cụ Thanh Nghị, Hoàng Phê, Hồ Ngọc Đức thì bút giả chưa thấy cuốn từ điển tiếng Việt khác. Trong khi đó thì số lượng từ điển quốc ngữ của tiếng Nhật có khá nhiều, từ cổ đến nay thấy khá nhiều. Dưới đây liệt kê một số từ điển quốc ngữ tiếng Nhật.</span></span></span></div>
<br />
<br />
<br />
<span style="color: blue;"><b><span style="font-family: Times, "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: x-large;">Từ điển quốc ngữ Nhật Bản trước thời cận đại</span></span></b></span><br />
<br />
<br />
<div>
<span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: large;"><span style="font-family: "times" , "times new roman" , serif;">Theo "Nhật Bản thư kỷ" (Nihon shoki /日本書紀), cuốn sách lịch sử đầu tiên của nước Nhật được viết vào thời Nara (hoàn thành năm 720) thì cuốn từ điển đầu tiên do người Nhật biên soạn là cuốn "Tân tự" (Shinji /新字) vào năm thứ 11 dưới thời Thiên hoàng Temmu (682 Tây lịch). Sách chép: (lược bỏ đoạn đầu) "tháng 3 năm bính ngọ, ngài lệnh cho bọn Sakaibe no Iwatsumi (quý tộc thời Asuka) chấp bút viết một bộ tân tự gồm 44 cuốn". Tuy nhiên không rõ nội dung của cuốn "Tân tự" nên không rõ biết thực hư chuyện này ra sao.</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: large;"><span style="font-family: "times" , "times new roman" , serif;">Từ điển tiếng Nhật cổ nhất còn giữ được đến ngày nay là bộ "Triện lệ vạn tượng danh nghĩa" (Tenrei banshō meigi /篆隷万象) được cho là của nhà sư Không Hải (Kūkai /空海 - ông tổ Phật giáo Mật tông Nhật Bản), được lưu giữ ở Cao Sơn tự (Kōzan-ji /高山寺) và được chỉ định là quốc bảo. Bộ này gồm 30 cuốn, khoảng 16000 chữ và phần mở đầu ở cuốn 1 có viết: "Đông Đại tự sa môn đại sư Không Hải tuyển". Chữ "triện" và "lệ" trong tên gọi của bộ từ điển này là tên 2 lối viết trong số nhiều cách viết chữ Hán (triện, lệ, khải, hành, thảo). Bộ từ điển này được thành lập trước năm 835, gồm danh sách các chữ Hán, bên cạnh có ghi chú thích bằng Hán văn. Thời gian sau đó, có thêm một số bộ chua nghĩa bằng Hòa văn (tiếng Nhật) như "Tân tuyển tự kính" (新撰字鏡 - 892 ~900), "Hòa danh loại tụ sao" (和名類聚抄 - 934), "Loại tụ danh nghĩa sao" (類聚名義抄 - cuối thế kỷ 11), "Sắc diệp tự loại sao" (色葉字類抄 - thế kỷ 12).</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: large;"><span style="font-family: "times" , "times new roman" , serif;">Đến thế kỷ 15 thì thịnh hành loại từ điển gọi là "Tiết dụng tập" (節用集) ghi lại những từ ngữ thường nhật theo thứ tự Iroha và phần những cuốn từ điển này vẫn còn được giữ cho đến ngày nay.</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: large;"><span style="font-family: "times" , "times new roman" , serif;">Trong thời Momo Azuchi ~ thời Edo còn thấy có "Nhã ngôn tập lãm" (雅言集覧) của Ishikawa<span style="background-color: white;"><span></span></span> Masamochi, "Lý ngôn tập lãm" (俚言集覧) của Ōta Zensai, "Hòa huấn san" (和訓栞) của Tanikawa Kotosuga".</span></span></div>
<br />
<br />
<span style="background-color: blue;"><span style="font-family: Times, "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: x-large;"><b><br /></b></span></span></span>
<span style="background-color: blue;"><span style="font-family: Times, "Times New Roman", serif;"><span style="font-size: x-large;"><b><span style="background-color: white;"><span style="color: blue;">Từ thời cận đại cho đến nay</span></span></b></span></span></span><br />
<br />
<div>
<span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: large;"><span style="font-family: "times" , "times new roman" , serif;">Một đặc điểm của từ điển tiếng Nhật từ thời cận đại trở đi là ở tên gọi. Tên của các loại từ điển từ thời kỳ này trở về sau thường có các chữ "hải" (biển), "uyển" (vườn), "tuyền" (suối), "sâm" (rừng). Ý chỉ ngôn từ như khu vườn, như đại hải, như sông suối, như khu rừng. Tính từ năm Meiji thứ 25 (1892) cho đến nay, đã có khoảng 40 bộ từ điển tiếng Nhật được xuất bản, chia làm 3 cấp độ: tiểu, trung, đại (tính theo số lượng từ vựng). Dưới đây liệt kê một vài bộ từ điển chủ yếu, được biết đến rộng rãi. Mỗi bộ từ điển đều có đặc trưng riêng.</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: large;"><span style="font-family: "times" , "times new roman" , serif;">+ Jikai (辞海/từ hải: biển ngôn từ) của học giả Kinda-ichi Kyōsuke, do Sanseidō xuất bản năm 1947, được giới giáo viên quốc ngữ đánh giá cao. Nay đã tuyệt bản.</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: large;"><span style="font-family: "times" , "times new roman" , serif;">+ Kōjien (広辞苑/quảng từ uyển: khu vườn ngôn từ rộng lớn): từ điển quốc ngữ phổ thông nhất, bán chạy nhất Nhật Bản. Do Shimmura Izuru biên soạn, Iwanami shoten xuất bản từ năm 1955, trải qua nhiều phiên bản. Đây là từ điển cấp độ trung, phiên bản mới nhất tính đến năm 2020 là phiên bản thứ 7, có khoảng 200.000 từ. Kōjien có khá nhiều hình ảnh minh họa, câu ví dụ để giải thích cho từ ngữ thường lấy từ điển tích, điển cố văn chương, cổ văn.</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: large;"><span style="font-family: "times" , "times new roman" , serif;">+ Daijirin (大辞林/đại từ lâm: khu rừng ngôn từ to lớn): từ điển cấp độ trung do Matsumura Akira biên soạn, Sanseidō xuất bản từ năm 1988. Daijirin thiên về cách giải nghĩa từ bằng Nhật văn hiện đại.</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: large;"><span style="font-family: "times" , "times new roman" , serif;">+ Nihongo Daijiten (日本語大辞典/Nhật Bản ngữ đại từ điển): từ điển cấp độ trung do Umesao Tadao và Kinda-ichi Haruhiko biên soạn, Kōdansha xuất bản năm 1989. Vừa là từ điển quốc ngữ, vừa mang cốt cách của bách khoa toàn thư là đặc trưng của bộ này.</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: large;"><span style="font-family: "times" , "times new roman" , serif;">+ Nihon Kokugo Daijiten (日本国語大辞典/Nhật Bản quốc ngữ đại từ điển): từ điển quốc ngữ duy nhất có cấp độ đại, do Shōgakukan xuất bản. Phiên bản đầu tiên (1972~1976) có khoảng 450.000 từ, gồm 10 cuốn. Phiên bản thứ hai (2000~2002) có khoảng 500.000 từ, gồm 13 cuốn. Bộ này do Matsui Shigekazu biên soạn, có hầu hết từ ngữ trong các lãnh vực.</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: large;"><span style="font-family: "times" , "times new roman" , serif;">+ Meikyō Kokugo jiten (明鏡国語辞典/Minh kính quốc ngữ từ điển): từ điển cấp độ tiểu, do Kitahara biên soạn, Taishūkan shoten xuất bản từ năm 2002. Đặc trưng của bộ này là giải thích khá kỹ về văn phạm. Chẳng hạn, phần giải thích trợ từ "ga" (が) chiếm hơn một trang giấy. Một đặc trưng khác của bộ này là có cả những từ thô tục, tiếng lóng mà nhiều từ điển chính quy khác không có.</span></span></div>
<div>
<span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: large;"><span style="font-family: "times" , "times new roman" , serif;"><br /></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: large;"><span style="font-family: "times" , "times new roman" , serif;">Về cách xếp từ theo vần thì trước đệ nhị thế chiến, có từ điển xếp theo vần Iroha, nhưng từ sau đệ nhị thế chiến thì hầu hết từ điển đều xếp theo thứ tự 50 âm (a, i, u, e, o). Có một số từ điển ghi cả dấu nhấn phát âm, như Nihon Daijisho (日本大辞書). Có loại thì dùng những câu trong tác phẩm văn học để làm ví dụ giải thích mục từ như Gakken Kokugo Daijiten (学研国語大辞典). Loại có loại như Nihon Daijiten Gensen (日本大辞典 言泉) còn có cả những mục từ phổ thông thời Taishō.</span></span></div>
<div style="text-align: center;">
<span style="font-family: "verdana" , sans-serif;"><span style="font-family: "times" , "times new roman" , serif;"><br /></span></span></div>
<div style="text-align: center;">
<br />
<br />
<br />
<br />
<figure class="aligncenter"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif;"><span style="font-family: "times" , "times new roman" , serif;"><img class="fr-draggable" height="480" src="https://i.imgur.com/Z6d3VXG.jpg" width="640" /></span></span><div>
<br />
<br />
<br />
<br />
<figure class="aligncenter"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif;"><span style="font-family: "times" , "times new roman" , serif;"><img class="fr-draggable" height="480" src="https://i.imgur.com/8qEZaN3.jpg" width="640" /></span></span><figcaption class="image-description" contenteditable="true" placeholder="Chú thích ảnh (không bắt buộc)"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: large;"><span style="font-family: "times" , "times new roman" , serif;"><br /></span></span></figcaption></figure></div>
<span style="font-size: large;">
</span><span style="font-size: large;">
</span></figure></div>
<div style="text-align: center;">
<span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: large;"><span style="color: blue;"><span style="font-family: "times" , "times new roman" , serif;">Từ điển Kōjien phiên bản thứ 4.</span></span></span></div>
<div style="text-align: center;">
<br />
<br />
<br />
<br />
<figure class="aligncenter"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: large;"><span style="font-family: "times" , "times new roman" , serif;"><img class="fr-draggable" src="https://i.imgur.com/7HDmHnN.jpg" /></span></span><figcaption class="image-description" contenteditable="true" placeholder="Chú thích ảnh (không bắt buộc)"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: large;"><span style="font-family: "times" , "times new roman" , serif;"><br /></span></span></figcaption></figure></div>
<div style="text-align: center;">
<br />
<br />
<br />
<br />
<figure class="aligncenter"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: large;"><span style="font-family: "times" , "times new roman" , serif;"><img class="fr-draggable" src="https://i.imgur.com/hTIgWnd.jpg" /></span></span><figcaption class="image-description" contenteditable="true" placeholder="Chú thích ảnh (không bắt buộc)"><span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: large;"><span style="font-family: "times" , "times new roman" , serif;"><br /></span></span></figcaption></figure></div>
<div style="text-align: center;">
<span style="font-family: "verdana" , sans-serif; font-size: large;"><span style="color: blue;"><span style="font-family: "times" , "times new roman" , serif;">Từ điển Kōjien phiên bản thứ 7.</span></span></span></div>
<div>
<span style="font-family: "verdana" , sans-serif;"><span style="font-family: "times" , "times new roman" , serif;"><br /></span></span></div>

Giới thiệu từ điển Nhật ngữ

Tiếng Nhật và tiếng Việt có đặc điểm chung là vay mượn khá nhiều từ ngữ, thành ngữ, điển cố từ tiếng Hán. Chữ Hán là thứ chữ tượng hình, khó viết khó vẽ, số lượng vô cùng nhiều nên khó nhớ hết. Vậy n…

Đọc thêm »

<span style="font-size: large;">Thiên hoàng Meiji (明治天皇 /Meiji Tennō) là một cuốn sách của học giả người Mỹ Donald Keene (1922~2019) viết về Thiên hoàng Meiji (Hán Việt: Minh Trị), một trong những con người nổi tiếng nhất của nước Nhật thời cận đại, người được cho là có công lao đưa nước Nhật thoát khỏi cảnh yếu nghèo chung của các quốc gia Á châu cùng thời, để Nhật Bản vươn lên thành quốc gia hùng cường thông qua cuộc cải cách lớn trong xã hội (duy tân Meiji).</span><br />
<br /><span style="font-size: large;"><img src="https://i.imgur.com/gTb5hFj.png" /></span><br />
<span style="font-size: large;">Cuốn sách là công trình nghiên cứu, tổng hợp từ nhiều nguồn tư liệu Đông Tây, cổ kim mà trong đó, phần lớn tư liệu về cuộc đời của Thiên hoàng Meiji được tổng hợp từ tập "Minh Trị Thiên hoàng kỷ" (/明治天皇紀 /Meiji Tennō-ki), tập truyện ký (còn gọi là "thực lục": những ghi chép thực về nhân vật) về Thiên hoàng Meiji. Donald Keene viết cuốn sách này bằng tiếng Anh, sau đó được một dịch giả người Nhật là Kakuchi Yukio dịch sang tiếng Nhật. Bản dịch tiếng Nhật của Kakuchi Yukio có đính chính một số chỗ nhầm lẫn của Donald Keene trong bản tiếng Anh. Bản Việt ngữ do Ca Lâu La dịch từ bản tiếng Nhật.</span><br />
<br />
<br /><span style="font-size: large;"><img alt="" class="post-image-placeholder" src="https://i.imgur.com/19R9sVF.jpg" style="max-width: 100%; min-height: 1239px;" /></span><br />
<br />
<span style="font-size: large;">Cốt cách của "Thiên hoàng Meiji" không giống như những cuốn sách lịch sử khác. Do dựa vào tư liệu của "Minh Trị Thiên hoàng kỷ" nên cuốn sách này cũng mang cốt cách của một cuốn truyện ký. Đan xen với những sự kiện lịch sử trong sách là khá nhiều mảnh vụn phản chiếu đời sống, văn hóa nghệ thuật, tư tưởng của người Nhật đương thời. Đọc "Thiên hoàng Meiji", người ta thấy được khá nhiều phần khác nhau của xã hội Nhật Bản đương thời, và cũng hiểu được vì sao nước Nhật lại "khá" hơn rất nhiều so với các quốc gia "xa đồng quỹ, thư đồng văn" khác. Trước thời Meiji, sinh hoạt trong cùng đình Nhật Bản cũng chẳng khác so với các nước đồng chủng đồng văn khác, cũng đầy những chuyện lạc hậu và mê tín, chậm tiến. Nhưng người ta cũng thấy được xã hội Nhật Bản bên ngoài cung đình lúc đó sôi nổi như thế nào, tiên tiến văn minh ra sao. Cuộc duy tân Meiji ắt hẳn đã không thể thành công nếu không có nền tảng văn minh tiên tiến ấy. Người ta cũng thấy được những nét tính cách của Thiên hoàng Meiji, nhân vật được ca tụng bậc nhất trong lịch sử Nhật Bản, dưới góc độ của một con người, một chúng sinh như bao chúng sinh khác. Qua cuốn sách, người ta thấy Thiên hoàng Meiji là một con người bình dị, bình phàm, không có tài năng gì nổi trội. Điểm nổi trội nhất của ngài là tính giản dị, gần gũi và biết lắng nghe người khác. Có lẽ điều này khiến cho quần thần anh kiệt bên dưới Thiên hoàng có thể phát huy tối đa khả năng của họ, mang lại thành công cho cuộc đổi mới nước Nhật.</span><br />
<span style="font-size: large;"><br /></span>
<span style="font-size: large;">Tuy nội dung cuốn sách tập trung chính vào Thiên hoàng Meiji, nhưng những nhân vật quần thần bên dưới ngài mới thật sự nổi bậc. Ōkubo Toshimichi, Kido Takayoshi, Saigō Takamori, Itō Hirobumi,... đều là những nhân vật kiệt xuất của thời đại. Có thể ví đức tính giản dị, biết lắng nghe của nhân vật chính là Thiên hoàng Meiji như một nền tảng dân chủ, trái ngược với tính cách độc đoán của các vị quân chủ ở các quốc gia khác. Điều này giúp chính sách, tư tưởng của quần hùng hào kiệt dưới trướng Thiên hoàng được phát huy hết mức.</span><br />
<span style="font-size: large;"><br /></span>
<span style="font-size: large;">Những cuộc cách mạng xảy ra thường kéo theo bạo lực và sự trả thù không thể tránh khỏi sau đó. Một triều đại mới lên thường hành xử tàn bạo với triều đại cũ. Chém đầu vua cũ, hủy tông miếu xã tắc của triều đại trước, quật mồ mả của chế độ trước, kỳ thị bức hại người của chế độ cũ,... là những việc thường thấy trong cõi người. Nhưng đối với cuộc duy tân của Thiên hoàng Meiji thì điều đó đã không xảy ra. Những trận xung đột với quan quân với phe chống đối là điều không thể tránh khỏi. Nhưng tuyệt nhiên ở đây không có sự trả thù, bức hại đối với những người của triều đại cũ hay phe chống đối. Hầu hết những người trong thời đại cũ đều được trọng dụng trong chính phủ mới, và họ cũng góp phần rất lớn trong công cuộc đổi mới xã hội, xóa bỏ giai cấp và những hũ lệ hũ tục khác. Đây là điểm nhân bản nhân văn trong cuộc duy tân Meiji.</span><br />
<span style="font-size: large;"><br /></span>
<span style="font-size: large;">Cuốn sách chỉ vỏn vẹn khoảng 1000 trang, nhưng cho người ta thấy được rất nhiều điều về tính cách con người Nhật Bản, về một trong những thời kỳ biến động và mang dấu ấn lớn nhất trong lịch sử nước Nhật.</span><br />
<span style="font-size: large;"><br /></span>
<span style="font-size: large;">------------------------------------------</span><br />
<span style="font-size: large;">Tác giả Donald Keene tên thật là Donald Lawrence Keene, viết theo lối Canada là Keene Donald. Nhã hiệu của ông được viết bằng 4 chữ Hán là "quỷ nộ minh môn" (</span><span style="font-size: large;">鬼怒鳴門<b> /</b>âm Nhật: Kiin Narudo, nhại theo phiên âm của "Keene Donald" trong tiếng Nhật là "Kiin Donarudo"). Ông là nhà nghiên cứu văn học Nhật Bản, nhà Nhật Bản học, giáo sư danh dự của nhiều trường Đại học Nhật Bản. Ông từng nhận huân chương văn hóa, tước vị (tòng tam vị) từ chính phủ Nhật vì những đóng góp của mình. Cuối đời, Donald Keene mang quốc tịch Nhật.</span>

Review sách: Thiên hoàng Meiji

Thiên hoàng Meiji (明治天皇 /Meiji Tennō) là một cuốn sách của học giả người Mỹ Donald Keene (1922~2019) viết về Thiên hoàng Meiji (Hán Việt: Minh Trị), một trong những con người nổi tiếng nhất của nước N…

Đọc thêm »