Tư tưởng Phật giáo và đời sống: sát na

Trong Phật giáo có từ chỉ khái niệm thời gian là "sát na" (刹那 - tiếng Phạn: क्षण kṣaṇa). Đây là đơn vị thời gian nhỏ nhất, cũng gọi là "niệm". Vốn ban đầu chỉ là thuật ngữ Phật giáo, nhưng về sau từ này lan rộng trong đời sống văn hóa của dân các nước Á Đông.

Về độ dài của 1 sát na thì có nhiều thuyết khác nhau, có thuyết cho rằng trong 1 cái búng tay (đạn chỉ) có 65 sát na. Theo kinh "A Tỳ Đạt Ma Đại Tỳ Bà Sa Luận" (Abhidharma-mahāvibhāṣā-śāstra) thì 24 giờ = 30 mâu hô lật đa (牟呼栗多) = 900 lạp phược (臘縛) = 54,000 đát sát na (怛刹那) = 6,480,000 sát na. Như vậy độ dài của sát na tương đương với 1/75 giây.
Tuy vậy, tổ Long Thọ (Nāgārjuna) của Duy thức học thì phủ định tư tưởng thiết lập độ dài thời gian cụ thể cho sát na. Theo đó thì khoảng thời gian cực ngắn gọi là "niệm", mỗi niệm có 1, 60, hay 90 sát na.
Theo Thuyết nhất thiết hữu bộ (Sarvāstivādin) thì ý thức (tâm) của con người là một chuỗi vận động liên tục mà trong 1 sát na lặp đi lặp lại nhiều lần sinh diệt. 

Trong ngôn ngữ các dân tộc, thường thấy những từ ngữ ví von sự nhanh nhẹn như: nhanh như gió, nhanh như cắt, nhanh như chớp mắt, nhanh như (tia) chớp. Nhưng so với sát na thì những từ ngữ kia vẫn còn chậm hơn rất nhiều. Khái niệm về sát na cũng như cách hoạt động của tâm theo Thuyết nhất thuyết hữu bộ rất giống với nguyên tắc hoạt động của cái tivi ngày nay.
Năm 1829, nhà vật lý Joseph Plateau phát hiện ra rằng dù "thực tượng" đã không còn tồn tại ngay khoảnh khắc đó nữa, nhưng trong khoảng 0.1 giây thì mắt người vẫn còn nhìn thấy hình ảnh của "thực tượng" đó. Phát hiện này được ứng dụng trong điện ảnh, làm phim hoạt hình, làm TV, làm game,...

Trong điện ảnh, sau 0.04 giây (hay 1/24 giây) thì người ta cập nhật một hình ảnh mới. Do vậy ta hay nghe nói cụm từ "24 hình/giây" trong phim ảnh, và dù cả cuốn phim chỉ là một tập hợp những khung hình rời rạc, nhưng trong mắt người thì đó là những chuyển động liên tục.


Đối với người thời cổ mà nói thì khoảng thời gian cực ngắn như vậy quả là một điều rất khó hình dung, khó tưởng tượng.

Tham khảo: http://yugisokubodai.blogspot.com/2018/07/scanline.html