Gokuraku Shujō (極楽衆鳥)

Phẩm cách của ngôn từ

<div style="text-align: center;">
 </div>
<div style="text-align: center;">
<img class="post-image-placeholder" src="https://i.imgur.com/pnV4fM4.png" style="max-width: 100%; min-height: 546px;" /> </div>
<div style="text-align: center;">
 </div>
<div style="text-align: center;">
Một</div>
  Hãng taxi nào đó trưng quảng cáo tuyển dụng tài xế lên chính thân xe: "Lương tháng xxx triệu, tỷ lệ ăn chia lên đến yyy%" 
 Chợt thấy lăn tăn với từ "ăn chia". Chẳng lẽ tiếng Việt đã xuống cấp 
tới mức này rồi sao. Mà không phải. Ngôn ngữ là một trong những đặc 
trưng phản ánh tâm thức của con người sống trong xã hội rõ rệt nhất. 
Không phải là ngôn ngữ xuống cấp, mà là tâm thức của con người xuống cấp
 và nó thể hiện rõ rệt qua lời ăn tiếng nói. Nhưng dòng quảng cáo đó vẫn
 tồn tại hết năm này qua tháng nọ. 
 
 
<div style="text-align: center;">
 Hai</div>
 Nhận được báo nội bộ trong công ty: "Chúng ta đã đòi được tiền đền bù từ công ty X". 
 Báo cáo được gửi chính thức cho các ban bệ. Một cảm giác rất chợ búa 
lại tồn tại trong môi trường được cho là trí thức. Không một ai ý kiến 
gì. Trong bất kỳ ngôn ngữ nào, ở thời đại nào đi nữa cũng luôn tồn 
tại những từ ngữ cao sang, lối diễn đạt thanh nhã bên cạnh những từ chợ 
búa đường xá, lối nói thô thiển. Nhưng vấn đề là loại ngôn ngữ thế nào 
thì phù hợp với môi trường thế đó. Ở chợ xá, không thể đòi hỏi những lời
 thanh cao như thơ Đường, còn trong nhà trường thì không thể chấp nhận 
những lời bán cá. Nếu lũ đầu trộm đuôi cướp dùng từ "ăn chia" để bàn về 
chiến lợi phẩm của chúng thì sẽ chẳng là vấn đề gì, vì đây là từ hoàn 
toàn phù hợp với hoàn cảnh, bản chất của chúng. Nhưng ta vẫn thấy 
những từ ngữ thiếu phẩm cách, lối diễn đạt thô tục như vậy vẫn tồn tại 
trong môi trường trí thức, ngày càng lộ rõ, lan rộng ở môi trường công 
cộng. Như vậy phải chăng là số người phù hợp với loại ngôn ngữ thiếu 
phẩm cách kia, ngày càng lan rộng, len cả vào môi trường trí thức? 
 
 
<div style="text-align: center;">
 Ba</div>
 Sau biến cố lịch sử năm nọ, một loạt toilet công cộng ở Sài Gòn được đóng tấm bản, trên có ghi chữ to, rõ ràng: 
 - NHÀ ỈA 
 Còn các bệnh viện phụ sản thì được đổi thành: 
 - NHÀ ĐẺ 

 Cho nó bình dân giản dị, dễ hiểu. Một thời gian sau thì người ta tự 
thấy xấu hổ với những thứ mình viết ra, nên đã gỡ xuống hết. May mắn 
thay là vẫn còn có sự xấu hổ. 
 
 
<div style="text-align: center;">
 Bốn</div>
 Tôi không sống trong thời 
của Thạch Lam, Khái Hưng, Nhất Linh hay thời của Nguyễn Tất Nhiên, Phạm 
Duy,... nhưng qua thư tịch để lại thì ai cũng nhận thấy một điều rằng, 
đã có một thời kỳ, tiếng Việt rất đẹp và sáng. Hẳn là do lòng người thời
 đó cũng rất đẹp và sáng. Hoặc giả là thứ văn hóa thô thiển, thiếu phẩm 
cách không được nổi trội dù là có tồn tại. Trái ngược với ngày nay. 
Vì sao lại như vậy? Nhiều người đưa ra nhiều cách giải thích, nhưng có 
lẽ hợp lý hơn cả là thứ văn hóa thiếu phẩm cách đã gặp được môi trường 
phát triển thuận lợi. Hay nói một cách dân dã hơn, là "gặp thời". Còn 
nói theo kiểu các cụ nhà Nho thì là "tiểu nhân đắc chí". 
 Tiếng 
Việt có cái may mắn là rất dễ đánh vần. Chỉ cần học dăm ba tuần là có 
thể ráp vần, đọc viết được hết chữ. Tiếng Nhật, tiếng Hán thì ngược lại,
 thuộc loại học chữ nào biết chữ đó. Người Nhật học chữ quốc ngữ của họ 
rất khổ. Hầu như ai ai cũng sắm trong nhà một quyển từ điển quốc ngữ. Vì
 nếu không như thế thì họ chẳng thể đọc/viết được chữ nước họ. Còn cái 
may mắn của tiếng Việt hóa ra lại là cái dở. Ai ai cũng có thể đọc/viết 
tiếng Việt thông thạo nên chẳng mấy ai cần từ điển tiếng Việt. Thành ra 
càng ngày, người ta càng ít hiểu ít biết hơn về thứ ngôn từ mà mình đang
 sử dụng. Từ ngữ, ngoài ý nghĩa ra thì còn có sắc thái. Nhưng với tình 
trạng không mấy ai có từ điển quốc ngữ trong nhà, thì càng ngày, việc 
hiểu được ý nghĩa của từ đã khó rồi, còn nói gì đến việc nắm được sắc thái của từ.

Phẩm cách của ngôn từ

Một Hãng taxi nào đó trưng quảng cáo tuyển dụng tài xế lên chính thân xe: "Lương tháng xxx triệu, tỷ lệ ăn chia lên đến yyy%" Chợt thấy lăn tăn với từ "ăn chia". Chẳng lẽ tiếng Việt đã xuống cấp…

Đọc thêm »

20 Jul 2019

Ai yêu cha mẹ hơn ta

1. Trong một <a href="https://gokuraku-shujo.blogspot.com/2018/05/phuong-cham-giao-duc.html" target="_blank">bài trước</a>, blog này có đề cập đến phương châm giáo dục của Việt Nam Cộng Hòa là: "Nhân bản - dân tộc - khai phóng". Điều này được ghi trong Hiến pháp Việt Nam Cộng Hòa vào năm 1967. 
  
Nghe đâu đó là sau này cũng có người nhắc lại, nhưng với trật tự đảo ngược một tí: dân tộc, nhân bản, khai phóng. 
Thật ra, đảo ngược trật tự như này là hết sức bậy bạ. Phương châm được ghi vào Hiến pháp được sắp xếp theo trình tự hợp lý: nhân bản rồi mới đến dân tộc. 
"Nhân bản" là từ mà ngày nay, trong xã hội đương đại gọi là "nhân văn". Đây là những giá trị đạo đức cốt lõi mà bất cứ ai mang hình hài con người cũng cần phải có. Nó là giá trị chung của toàn thể nhân loại. 
Còn "dân tộc" là một tập hợp những con người sống trên cùng một mảnh đất, đưa đến những nét tương đồng trong cách nghĩ, cách sống. Nhưng dân tộc chỉ là một phần nhỏ của nhân loại, do đó "dân tộc" không thể đứng trước "nhân bản". 
Nếu "dân tộc" được xếp lên trước "nhân bản" thì thành ra một thứ chủ nghĩa Phát-xít, vì dân tộc mà sẵn sàng chà đạp lên nhân tính, đàn áp những dân tộc khác. 
Ta có thể thấy rõ sự thắng thế của "nhân bản" trước dân tộc trong nhiều thời kỳ lịch sử. Đấu bò tót là một thú chơi "đậm đà bản sắc dân tộc" của người Tây Ban Nha, nhưng rồi chính họ cũng bỏ nó vì tính man rợ. Chém lợn, chọi trâu,... cũng đều là những thứ "nồng nàn bản sắc dân tộc", nhưng rồi cũng dần lùi vào sân sau chứ không còn được hưởng ứng nữa. Do đó, "nhân bản" phải xếp trước "dân tộc" vì nó quan trọng hơn. 
 
 
<img src="https://i.imgur.com/ETUENR7.png" style="max-width: 100%; min-height: 728px;" /> 
 
2. Kinh Ma-thi-ơ (Matthew) của người Cơ Đốc có câu: ai yêu cha mẹ hơn ta thì không xứng đáng với ta; ai yêu con trai hay con gái hơn ta thì cũng không xứng đáng với ta. (Matthew 10:37 "Anyone who loves their father or mother more than me is not worthy of me; anyone who loves their son or daughter more than me is not worthy of me") 
Thoạt nghe thì thấy như Thiên chúa xúi con người từ bỏ cha mẹ, con cái. Nhiều người thường dẫn câu này để công kích Cơ Đốc giáo. Với cái não trạng hạn hẹp thì có lẽ nhiều người cũng nghĩ vậy, nhưng nếu nhìn rộng ra thì thấy "ta" (Thiên chúa) ở đây là giá trị tối thượng, còn cha mẹ con cái, là những giá trị nhỏ hẹp hơn. Xét về mối tương quan như ở 1. thì Thiên chúa chính là "nhân bản", còn cha mẹ con cái là "dân tộc". Vậy nên có thể thấy câu Matthew 10:37 là hoàn toàn hợp lý khi xét trên phạm vi tổng quát. 
 
Tư tưởng này còn được thấy bàn bạt trong kinh điển Phật giáo. Nói theo ngôn ngữ của Phật giáo thì đức Phật là bậc giác ngộ vượt qua khỏi mọi ràng buộc, là "thầy của trời và người", là bậc "không ai hơn được". Trong khi đó thì cha mẹ, anh em, con cái,... cũng chỉ là những chúng sinh bình thường còn lặn ngụp trong sinh tử, còn bị nhiều ràng buộc. 
Nhưng Phật giáo cũng chủ trương "chúng sinh là Phật sẽ thành", "mọi chúng sinh đều có Phật tính". Nếu vận dụng cách hiểu này vào câu Matthew 10:37 thì có thể hiểu: yêu Thiên chúa, tức là yêu cái tính Thiên chúa có sẵn trong bản thân mình. Nói cách khác là yêu cái Phật tính của mình, lấy đó làm trọng. Cha mẹ, con cái đều là những đối tượng của ngoại cảnh. Có thể hiểu ý nghĩa của Matthew 10:37 là phải biết quý cái "chân tâm rốt ráo" của mình, chứ không  chạy theo đối tượng ngoại cảnh mà được thị hiện ở đây qua hình tướng cha mẹ, thân thích.

Ai yêu cha mẹ hơn ta

1. Trong một bài trước, blog này có đề cập đến phương châm giáo dục của Việt Nam Cộng Hòa là: "Nhân bản - dân tộc - khai phóng". Điều này được ghi trong Hiến pháp Việt Nam Cộng Hòa vào năm 1967. Ng…

Đọc thêm »

25 May 2019

Tâm thanh văn diệu hương

Một bài nói chuyện lan man, hòng mua vua cho được một vài trống canh. 
 <img alt="" height="470" src="https://i.imgur.com/NQMzZem.png" style="max-width: 100%; min-height: 480px;" width="640" /> 
 
<div style="text-align: center;">
Một</div>
<div style="text-align: center;">
  </div>
Con người ta sinh ra trên đời, đã có 6 căn (nhãn, nhĩ, tỷ, thiệt, thân, ý) và 6 trần (sắc, thanh, hương, vị, xúc, pháp), nhưng tựu trung thứ tác động nhiều nhất đến con người thường thấy chỉ là 2 căn: nhãn, nhĩ và tương ứng với nói là 2 trần: sắc, thanh. Làn suy nghĩ con người chỉ ở một trang hai dạng: hình ảnh hoặc âm thanh. Ta nghĩ đến ai đó, là hình ảnh người đó hiện lên trong đầu. Ta suy tính điều gì đó, ta nghe đâu có thanh âm vang bên tai về những điều ấy. 
Hiếm khi nào thấy suy nghĩ ở dạng cảm thụ khác. Thú vui giải trí ngày nay đa dạng hơn xưa, khoa học kỹ thuật cũng phát triển hơn xưa, nhưng tựu trung chỉ chỉ khai thác ở 2 yếu tố là hình ảnh và âm thanh. Một bộ phim thường chỉ dừng lại ở mức phục vụ con mắt và lỗ tai của người xem. Có lẽ những thứ khác, như mùi hương, hay cảm giác tiếp xúc da thịt, là còn khó quá vậy. 
 
<div style="text-align: center;">
Hai</div>
<div style="text-align: center;">
 </div>
Thi nhân Đỗ Phủ đời Đường có viết: Đăng ảnh chiếu vô thụy Tâm thanh văn diệu hương (Tạm dịch: bóng đèn soi không ngủ, lòng trong nghe hương nhiệm mầu) Trong cái tĩnh lặng của đêm khuya, dưới ánh đèn leo loét thì ông quên cả ngủ. Nhưng điểm đáng nói ở đây là câu sau, khi tâm đạt đủ độ thanh vắng thì bỗng "nghe" thấy mùi hương diệu kỳ. Nghe mùi hương như nghe bằng lỗ tai. Mùi hương diệu kỳ như chạm vào dây tơ đàn, phát ra âm thanh. Có lẽ khi đạt đến mức độ nào đó thì con người ta không còn bị ràng buộc bởi giới hạn vật lý nữa. Tự do tự tại có phải là đây? 
 
<div style="text-align: center;">
Ba</div>
 
Người Nhật Bản nổi tiếng chu đáo, cầu toàn. Phàm thứ quỷ sứ gì nhỏ nhặt nhất của cuộc sống, họ cũng đều nâng nó lên cao được. Và thường kèm theo một chữ "đạo" phía sau: thư đạo, hoa đạo, kiếm đạo, nhu đạo, hiệp khí đạo,... Ấy nhưng mà còn một thứ đạo khác mà ít người biết: hương đạo (香道 - Kōdō). Nói nôm na là thú thưởng thức mùi hương. Theo tôi, đó là một thú chơi quý tộc. Không nói nghĩa quý tộc một cách vật chất (tiền mua hương, mua trầm khá tốn kém), nó còn đòi hỏi tính quý tộc ở cốt cách. Người chơi phải biết. Phải tinh tế. Vì vậy mà nó khó. Hạng bình dân, phàm phu vũ cốt khó lòng tiếp cận. 
Việc thưởng thức mùi hương trong hương đạo, được gọi bằng thuật ngữ: văn hương (聞香 - monkō), nghĩa là "nghe (bằng tai) mùi hương". Cũng giống Đỗ Phủ. Mùi hương không còn là đối tượng của mũi để ngửi, mà phải lắng tâm để nghe, để cảm nhận mùi hương từ trong tâm. Đó là cách thưởng thức hương trọn vẹn nhất. 
 
<div style="text-align: center;">
Bốn</div>
 
Lại chuyện bên Nhật. Thời cổ có mảnh trầm hương to trôi dạt vào bờ. Người dân nhặt được đem tiến bề trên. Bề trên trân quý, đặt tên là "lan xa thể" (ranjata) và đem cất kho không cho ai ngửi. Công thần lập quốc các thứ to to lắm cũng chỉ được tặng một miếng gỗ xẻo từ khúc trầm ấy. Từ đó các bề trên tranh giành quyền lực đều coi miếng gỗ trầm ấy là biểu tượng của quyền lực. Ai giữ khúc trầm hương ấy, xứng đáng làm chủ thiên hạ. Giá trị khúc trầm hương to như cả cái nước Nhật. 
 
<div style="text-align: center;">
Năm</div>
 
Một kinh điển Phật giáo Đại Thừa là kinh Duy Ma Cật, có ghi câu chuyện về một cõi nước ở phương xa, tên là cõi nước Chúng Hương. Vị giáo chủ ở đó là đức Phật Hương Tích. Điểm đặc biệt ở cõi nước đó là, tất cả mọi thứ, đền đài, đất đai, cỏ cây,... hết thảy đều là mùi hương. Phật Hương Tích ở cõi ấy cũng không dùng lời nói, chữ nghĩa văn tự để thuyết pháp như Phật Thích Ca ở cõi chúng ta. Ngài dùng mùi hương để thuyết pháp. Chúng sinh ở cõi ấy nghe được mùi hương liền được tâm thanh tịnh, xa lìa phiền não. 
Thật vi diệu. Ở cõi chúng ta, chúng sinh ưa lời nói nặng. Phải dùng lời nói nặng nề mới nghe thủng. Như cha mẹ ưa quát nạt con cái vì chúng quá lỳ lợm. Còn ở cõi Chúng Hương, chúng sinh chỉ cần nghe mùi hương là biết vâng lời. Quả thật là với não trạng bị ràng buộc trong thế giới vật chất của cõi người thì thật khó mà hình dung được một cõi nước được cấu thành từ mùi hương là ra sao. 
 
Nhất điểm mai hoa nhụy 
Tam thiên thế giới hương  
 
(Hoa mơ một chút nhụy, ba nghìn thế giới thơm) 
(Trích "Thiền lâm cú tập", Nhật Chiêu dịch)

Tâm thanh văn diệu hương

Một bài nói chuyện lan man, hòng mua vua cho được một vài trống canh. Một Con người ta sinh ra trên đời, đã có 6 căn (nhãn, nhĩ, tỷ, thiệt, thân, ý) và 6 trần (sắc, thanh, hương, vị, xúc, pháp), n…

Đọc thêm »

30 Apr 2019

Thiện tai thiện tai, chè ngon quá

Một 
Thú ăn chơi thời nay của thanh niên trai tráng là rất phong phú, từ lành mạnh cho tới không lành mạnh. Bar bủng, bú đá, cỏ cần các thể loại. Chỉ có bạn trẻ ngồi nhà chơi điện tử là lành mạnh. Nhưng thời tôi còn trẻ thì thú ăn chơi nó khác xa bây giờ lắm. Thời đó ra quán, mạnh dạn kêu một lon cô ca cũng đã là ăn chơi lắm rồi. Cách đó lâu lâu nữa thì đèo nhau trên chiếc xe đạp, khao nhau ly chè là đủ để chứng tỏ đại gia biết ăn chơi cho người ta nể rồi. 
 
Hai 
Cách đó vài trăm năm, chè là món ăn chơi của bậc trưởng giả mà bình dân chẳng thể nào ăn được. Cụ tổ tôi từng phục vụ trong phủ chúa, có ghi lại rằng mỗi lần có khách quý đến thăm, chúa cất giọng sai gia nhân: 
 
- Bây đâu, mang chè ra. 
 
Chỉ có vậy. Món ăn vặt rẻ tiền thời nay mà bọn trẻ ngày càng chê, đã từng là món ăn sang chơi sang chảnh của bậc vua chúa. 
 
<img height="473" src="https://i.imgur.com/Df2HIG3.png" style="max-width: 100%; min-height: 483px;" width="640" /> 
 
Ba 
Một lần sang Nhật, tôi được anh bạn người Nhật đãi món tráng miệng từa tựa như món chè đậu ở Việt Nam. Không ngờ "chè" cũng là một món ăn truyền thống lâu đời của người Nhật. 
Họ gọi tên món này là "Zenzai", viết chữ Hán là 善哉. Tôi tra từ điển Hán Việt thì thấy hai chữ này đọc là "thiện tai". 
Mô Phật, từ nhỏ tôi xem Tây Du Ký trên đài suốt, lạ gì câu cửa miệng của Đường tăng là "thiện tai thiện tai". Nhưng mà tôi cũng chả bao giờ buồn thắc mắc câu này có nghĩa là gì. Xem thì cứ xem thôi, thắc mắc làm gì. Suy nghĩ của phần đông dân ta là vậy. 
Tôi hỏi thì anh bạn mới nói thêm, chữ zenzai (善哉 - thiện tài) là đọc theo âm Hán Nhật. Còn đọc theo âm thuần Nhật là yoki kana (よきかな). Chữ "thiện" (善) mang nghĩa là tốt, tốt lành, có cùng cách đọc với các chữ mang nghĩa tương đương như "lương" (良) hay "hảo" (好). Các tĩnh từ này đều có cùng cách đọc thuần Nhật là yoi/yoki. Chữ "tài" (哉), đọc là "kana" mang nghĩa của một thán từ đứng ở cuối câu, tương đương với ~ vậy, ~ thay, ~ ru trong tiếng Việt. Chữ tai (kana) này cũng thường thấy trong các bài thơ Haiku của Nhật. 
 
<div style="text-align: center;">
さまざまの</div>
<div style="text-align: center;">
事おもひ出す</div>
<div style="text-align: center;">
桜哉</div>
<div style="text-align: center;">
 </div>
<div style="text-align: center;">
sama zama no</div>
<div style="text-align: center;">
koto omoi dasu</div>
<div style="text-align: center;">
sakura kana</div>
 
(Một bài thơ Haiku của thi thánh Matsuo Bashō) 
 
Ơ hay, vậy câu cửa miệng của nhà Phật thì có liên quan gì tới món chè Nhật Bản? Anh bạn tôi giải thích, thật ra là có. 
Hai chữ "thiện tai" đọc âm Hán Nhật là "zenzai", còn đọc kiểu thuần Nhật là "yoki kana", nghĩa là "tốt lắm thay", "tốt lắm". 
Trong kinh Phật, ta vẫn thường thấy đức Phật khen các đệ tử: lành thay, lành thay. 
Từ này xuất phát từ tiếng Phạn "sadhu". Đức Phật thường nói "sadhu" để khen thưởng, sách tấn các đệ tử khi họ hiểu được ý ngài giảng, hay làm những việc thiện lành. Các kinh sách Phật giáo dịch chữ "sadhu" này từ tiếng Phạn sang tiếng Tàu là "thiện tai". Chữ "thiện" đương thời không mang nghĩa hạn hẹp chỉ điều tốt trong khuôn khổ đạo đức, mà mang nghĩa rộng hơn, chỉ điều tốt đẹp. Còn chữ "tai" là từ cảm thán. Vậy thôi. Sadhu, thiện tai, hay dịch thuần Việt là "lành thay", tốt lắm thay. 
Ơ, tôi vẫn chưa hiểu mối liên quan giữa món chè Nhật Bản với câu tán thán "lành thay" này. 
Anh bạn tôi nói tiếp, thời đó nước Nhật còn nghèo khổ không thua gì nước Việt. Chè đậu nấu với đường, thêm miếng bánh giày (mochi) là thứ đồ ăn tuyệt phẩm mà chỉ có bậc quý nhân mới được thưởng thức. Một lần, có nhà sư nọ lần đầu được ăn món chè, vì quá ngon nên ông quên mất lẽ sắc không của nhà Phật mà thốt lên: 
 
- Ối giồi ôi ngon quá! 
 
Bậy! Chỉ đúng ý thôi chứ chưa đúng từ. Nếu dịch sang ngôn ngữ của vị sư đó vào thời đó sẽ là: 
 
- Thiện tai thiện tai! 
 
Mà ông sư là người Nhật nên chắc chắn đã nói: 
 
- Zenzai zenzai! 
 
Những người bình dân Nhật Bản khác có bao giờ được biết chè là cái món gì đâu. Nên khi nghe sư thốt lên "zenzai" thì đồ là chắc sư đang nói tên món đậu nấu nước đường ấy là "zenzai". 
 
À ra vậy. Tôi tự nhũ lòng, hôm nào ra phố ăn cốc chè Huế cũng phải thốt lên như vị sư kia cho sành điệu: thiện tai thiện tai! 
 
Ca Lăng Tần Già viết

Thiện tai thiện tai, chè ngon quá

Một Thú ăn chơi thời nay của thanh niên trai tráng là rất phong phú, từ lành mạnh cho tới không lành mạnh. Bar bủng, bú đá, cỏ cần các thể loại. Chỉ có bạn trẻ ngồi nhà chơi điện tử là lành mạnh. Nhưn…

Đọc thêm »

08 Apr 2019

Subscribe to: Posts ( Atom )